“कंठ”

मराठी भाषे विषयी

कंठ.	(क) गळा; छातीच्या वरचा आणि हनुवटीच्या खालचा भाग; डोकें आणि धड यांना जोडणारा शरीराचा भाग	उ० सर्वांगीं सुंदर उटि शेंदुराची । कंठीं झळके माळ मुक्ताफळांची ॥ रामदास.
	(ख) घसा.	उ० दुःखामुळें त्याच्या कंठांतून शब्द निघेना.
	(ग) आवाजी (गायनांत); उच्चाराचा प्रकार,	उ० त्या स्त्रीचा कंठ मधुर आहे.
	(घ) प्रौढ, खणखणीत उच्चार.	उ० त्या मुलाचा कंठ नुकताच फुटला. (म्हणजे त्याचा पोरकट किं० कोंवळा आवाज जाऊन आतां त्याला भारदस्त आवाज आला आहे.)
	(ङ) राघूच्या किं० खबूतराच्या गळ्यावरील परांचे वर्तुल. ह्या पक्ष्यांचा आवाज स्फुट, किं० मधुरतर झाला, म्हणजे हें वर्तुल काळ्या रंगाचें असतें.
कंठ दाटणें किं० दाटून येणें; किं० सद्गदित होणें	प्रेमातिशयामुळें घसा भरून येणें. असें झालें असतां शब्दोच्चार, किंवा स्पष्ट शब्दोच्चार, होऊं शकत नाहीं.
कंठ फुटणें	(क) शब्दोच्चार प्रौढ, किं० खणखणीत होणें.
	(ख) घशांतून पिंजका आवाज निघूं लागणें.	उ० फार उंच स्वरांत गाऊं नको; कंठ फुटला तर अगदीं रंगाचा भंग होऊन जाईल.
कंठीं प्राण उरणें	आसन्नमरण होणें.	उ० मला वाटतें जनार्दनपंतांच्या कंठीं प्राण उरला आहे ! आतां त्याला मात्राबित्रा देऊन कांहीं उपयोग होईल असें दिसत नाहीं !
कंठीं प्राण धरणें	एखादी इच्छा, किंवा आशा, सफळ झाल्यावर मरावें अशा इराद्यानें जीव धरून राहणें.	उ० मरावयाचे आधीं मुलाची भेट व्हावी, अशी त्या म्हाताऱ्याची फार इच्छा होती. तो येऊन भेटे तोपर्यंत म्हाताऱ्याने कंठीं प्राण धरून ठेवला होता; मुलगा भेटल्याबरोबर त्यानें प्राण सोडला!
कंठीं प्राण येणें	भयानें घाबरगुंडीं वळणें; तीव्र दुःखानें किं० भुकेनें व्याकुळ होणें.	उ० मी रानांतून फिरत असतां त्या पिंपळापाशी जातों तों त्याच्या बुंधाशीं वाघ बसलेला मीं पाहिला; तेव्हां माझ्या कंठीं प्राण आले.
		उ० तुझें मूल केव्हांचें रडत आहे तरी ? दुधावांचून त्याचे प्राण कंठीं आले आहेत ! त्याला एकदम प्यायाला घे.
कंठ मोकळा करून रडणें	ओकसाबोकशी रडणें.	उ० मोकळा करूनि कंठ तेधवा । आठवूनि मनिं जानकीधवा । ते रडे, भरतही तसा रडे । जोंवरी नयन होति कोरडे ॥ वामन-भरतभाव