“ऊर”

मराठी भाषे विषयी

ऊर	छाती, वक्षःस्थळ.
ऊर काढून चालणें	ऐटीनें किं० बेपर्वाईनें चालणें किं० वागणें.
ऊर दडपणें	(भीतीनें, आश्चर्यानें, वगैरे) स्तब्ध किं० ग्रस्त होणें.
ऊर दबणें, ऊर बसणें, ऊर फाटणें, ऊर उलटणें	आश्चर्यचकित होणें; भीतिग्रस्त होणें; घाबरणें; गांगरणें.
ऊर दाटणें किं० ऊर भरणें	(क) छातींत बांध बसणें.
	(ख) दुःख, प्रेम, वगैरे भावनांनीं अंतःकरण आक्रान्त होऊन जाणें.
ऊर फोडणें किं० ऊर फोडून घेणें	फार श्रम करणें.	उ० तूं हेकट मनुष्य आहेस ! तुझ्यापुढें ऊर फोडणें व्यर्थ ।।
एकाद्याचें ऊर फोडणें	त्याच्याकडून फार काम करून घेऊन त्याला त्रास देणें, किं० सतावणें.	उ० ह्या घोड्याला दामटून तुम्ही त्याचें ऊर फोडलें !
उर बडविणें	दुःखानें, किं० आश्चर्यानें, छातीवर हातांनीं ताडन करणें.
उराला (किं॰ छातीला) हात लावून, किं० उरावर (किं॰ छातीवर) हात ठेवून	भरंवशानें, निश्चयानें, खात्रीपूर्वक; न कचरतां, न डगमगतां.	उ० या आर्येंचा अर्थ मला समजला आहे, असें मी छातीला हात लावून तुम्हाला सांगतों !
उरापोटावर उचलणें	मोठ्या कष्टानें किं० श्रमानें उचलणें	तें तांदुळाचें पोतें भारी जड होंते, परंतु रामानें तें उरापोटावर उचलून कसे तरी एकदाचे घडवंचीवर ठेवून दिलें !
एकाद्याच्या उरावर असणें	(क) अगदीं करावयास पाहिजे असें काम त्याच्या शिरावर असणें.	उ० तुमच्याबरोबर पत्ते खेळावयाला मला वेळ नाहीं. माझ्या उरावर हीं पांच समीकरणें सोडवून मास्तराला दाखवावयाचीं अशी आहेत ना ?
	(ख) त्याच्यावर अंमल करणारा, किं० अधिकार चालवणारा मनुष्य असणें.	उ० कचेरींत उशीरां जाऊन कसें चालेल ? आमच्या उरावर तो साहेब आहेना ? (म्ह० आम्हांला रागें भरणारा इ०).
	(ग) भारभूत झालेला असणें.	उ० दहा रुपयांत माझा संसार कसा भागेल ? माझ्या उरावर भाचा आहेना ? (म्ह० त्याला पोसण्याची जबाबदारी माझ्या शिरावर आहेना ?)
उरावर घेणें	एकादें कठिण काम करण्याचा पथकर घेणें, कि० तें करावयास निघणें.
एकाद्याच्या उरावर धोंडा ठेवणें, किं० देणें	त्याला अवघड काम करावयास सांगणें. [‘ धोंड ‘ असा स्त्रीलिंगी शब्दही येथें योजण्यांत येतो.]
एकाद्याच्या उरावर बसणें	(क) करावयाला पाहिजेच असे त्याच्याकडे, किंवा त्याच्या वांट्याला कांहीं काम येणें.
	(ख) त्याला कैचींत धरणें. त्याच्यावर जबरदस्ती करणें.	उ० त्या मजूराच्या उरावर बसून मी हें काम त्याच्याकडून एका दिवसांत करवून घेतलें.
उराशीं धरणें	(माणसासंबंधानें)-
	(क) त्याला नम्रपणाने विनविणें, किं० प्रार्थिणें.
	(ख) त्याला प्रेमानें कवटाळणें.
	(वस्तूसंबंधानें)-
	ती संभाळून ठेवणें; तिची जोपासना करणें; ती शाबूत ठेवणें; तिचा भंग न होऊं देणें.
उरीं डोंगर घेणें	(क) महत्त्वाचें किं० कठिण काम पथकरणें.
	(ख) फार परिश्रम करणें.
उरीं पोट करणें	फार परिश्रमानें किं० कष्टानें करणें.
उरीं पोट धरणें	नम्रपणानें विनवणी करणें; दादा बाबा करणें.
उरीं फुटणें किं० भरणें	जिवाविशेष श्रम केल्यामुळें छाती दुखूं कि० ठणकूं लागणें; अतिशय थकून जाणें.